Evaluatie Schoon Belonen

Na het behoud van statiegeld op grote PET-flessen (juni 2015) kwam de discussie op of het systeem zou moeten worden uitgebreid met blikjes en flesjes. In onder andere Duitsland, Denemarken en Scandinavië en meerdere staten in de VS is immers bewezen dat dit een goede oplossing is voor een belangrijk deel van het zwerfafval.

Onafhankelijk onderzoeksbureau CE Delft concludeerde in september 2017 dat dergelijk statiegeld tot ongeveer 70-90% minder flesjes en blikjes in het milieu leidt. Bovendien bespaart het veel plastic soep en dierenleed, en draagt het bij aan de klimaataanpak. Voor het bedrijfsleven is het ook interessant. In sommige berekeningen komt de investering vanuit het bedrijfsleven slechts neer op € 10 mln. Zelfs in de meest uitgebreide ('dure') variant zijn de kosten per blikje/flesje slechts € 0,01 - € 0,04 én staat er tegelijkertijd een opbrengst tegenover van € 0,03 - € 0,06 tegenover. Kortom, evenals al eerder bij de systemen van Aldi en LIDL is gebleken, zullen industrie en supermarkten er nog iets op kunnen verdienen ook.

In 2015 was echter gebleken dat zij eerst nog andere opties wilden bekijken. De aanpak werd Zwerfafvalpilot Schoon Belonen genoemd. Maatschappelijke organisaties (zoals scholen, kerken, sportverenigingen) zouden misschien Nederland ook schoon kunnen maken. Door middel van een eenvoudige retourpremie op gevonden blikjes en flesjes.

Op verzoek van Recycling Netwerk hield ons kantoor in 2016 en 2017 een vinger aan de pols en dienden wij bij 80 gemeenten en Rijkswaterstaat maar liefst zo'n 160 Wob-verzoeken in. Op basis van de vele brieven, antwoorden en stukken die wij ontvingen, vormden wij een zo goed mogelijk beeld. In onze uiteindelijke Evaluatie Schoon Belonen van 10 november 2017 concludeerden wij o.a.:

"Hoewel sommige educatieve en inzamel-initiatieven prima op kosten van het verpakkende bedrijfsleven zouden kunnen worden voortgezet, is er geen zicht gekomen op een landelijk dekkend en hanteerbaar systeem, met een duurzame dekking in alle gemeenten, in alle gebieden, door een afdoende aantal maatschappelijke organisaties. Schoon Belonen heeft geen concurrerend alternatief opgeleverd voor de uitbreiding van statiegeld naar flesjes en blikjes waarover CE Delft op 1 september 2017 heeft gerapporteerd."

Lees hier het volledige rapport.

De Telegraaf er ook een artikel over. Dat vindt u hier.

Op 28 november 2017 bracht Rijkswaterstaat een monitoringsrapport uit omtrent Schoon Belonen. Mede omdat wij al over drie van de vier tussentijdse rapportages beschikten, verrastte de inhoud van het monitoringsrapport niet. Uit de subjectieve monitoring blijkt geen effect. Uit de objectieve monitoring blijkt een klein effect, direct naast scholen en clubs (b.v. tot 75 meter afstand). Dit laatste is logisch en sluit aan bij onze bevindingen o.g.v. de 160 Wob-verzoeken. Gebieden bij scholen en clubs beslaan echter natuurlijk maar een zéér marginaal gedeelte van Nederland. Ook uit de rapportage van RWS blijkt dus dat Schoon Belonen geen landelijk opschaalbaar systeem heeft opgeleverd dat Nederland gaat schoonkrijgen.

Twee van de drie project-partijen (nl. VNG en Natuur & Milieu) zijn inmiddels tot gelijke conclusies gekomen:
* De Stichting Natuur en Milieu schreef op 28 november 2017:"Uitbreiding van statiegeld naar kleine flesjes en blikjes is de meest effectieve methode om zwerfafval te verminderen. Daarnaast kan extra aandacht voor bewustwording een goede aanvulling zijn in het tegengaan van zwerfafval. Dat is het advies van Natuur & Milieu voor staatssecretaris Van Veldhoven." 
* Nadat al op 8 juni 2011 een meerderheid van 94% van de gemeenten zich had uitgesproken voor de uitbreiding van statiegeld, heeft het bestuur van de VNG zich jarenlang wisselend uitgelaten. Nu lijkt echter de 'kogel door de kerk'. Tijdens de Ronde Tafel Bijeenkomst in de Tweede Kamer van 30 november 2017 gaf VNG-woordvoerder (Berend de Vries) aan dat de VNG zich expliciet achter de noodzaak tot uitbreiding van het statiegeldsysteem met flesjes en blikjes schaart. Ook was hij zeer kritisch op uitlatingen van 'de industrie' die suggereerde dat blikjes en flesjes maar een bescheiden onderdeel van het zwerfafval zijn. In het persbericht van 28 november 2017 gaf de VNG aan dat Schoon Belonen geen landelijk effect heeft.

Lees meer over de Ronde Tafel Bijeenkomst in dit artikel van Trouw. 

Met een abonnement op Afvalonline (Vakblad Afval!) kunt u hier verder lezen. 

Als u dan álles heeft gelezen over Schoon Belonen, dan beklijft - als het goed is - de vraag:"Waar is het eindrapport van Schoon Belonen?". Het antwoord is even bizar als eenvoudig. Dat eindrapport is nooit opgemaakt. Er is een eenvoudige brief van twee (!) pagina's aan de Staatssecretaris gestuurd. That's it. Kortom, 680 maatschappelijke organisaties hebben (maximaal) twee jaar meegedaan aan een pilot; in ongeveer 80 gemeenten; het heeft tot twee jaar uitstel op statiegeld op blikjes en flesjes geleid.

En, tja, daar is géén eindrapport van.